Klasztor Sióstr Katarzynek
W obrębie murów tego miasta, od strony południowej znajdował się, od przełomu XIV i XV wieku, klasztor tercjarek III zakonu św. Franciszka, zwanych beginkami.
Na skutek trudności okresu reformacji, klasztor ten coraz bardziej podupadał i pustoszał. Przeprowadzona w 1581 roku wizytacja generalna wykazała, że egzystowały w nim już tylko dwie członkinie tego stowarzyszenia, podczas gdy za czasów swej świetności, liczył on 13 i więcej mieszkanek.
Utrzymywały się one wówczas z wyrobu świec, prac ręcznych i jałmużny. Dalsze ich losy są nam dziś nie znane. Przypuszczenia niektórych historyków o wcieleniu beginek do wspólnoty sióstr św. Katarzyny i zobowiązaniu ich do przyjęcia reguły tego Zgromadzenia nie znajdują uzasadnienia w źródłach. W latach osiemdziesiątych szesnastego stulecia opustoszały klasztor orneckich beginek, z woli ówczesnego biskupa warmińskiego Marcina Kromera, przeszedł w posiadanie sióstr Zgromadzenia św. Katarzyny, przybyłych do niego z Braniewa. Zachowane źródła pozwalają datować genezę tego konwentu na rok 1583. Bowiem 6 kwietnia tegoż roku biskup Kromer, podczas swego pobytu w tym mieście, wydał zarządzenie w kwestiach dotyczących uposażenia klasztoru potercjarskiego i zarządu obdarowaną fundacją oraz przyjmowania nowych kandydatek według zasad Reguły konwentu braniewskiego.
Mocą tego dokumentu przyznano orneckiej wspólnocie sióstr katarzynek dotychczasowe dobra klasztoru tercjarek franciszkańskich i wraz z funduszem w wysokości 100 marek (rocznie) z łanów szpitala Ducha Świętego na remont budynku, nadto 4 marki rocznie od kuratorów obydwu szpitali na własne utrzymanie. Pionierkami konwentu orneckiego były duchowe córki Matki Reginy, siostry: Małgorzata, Gertruda Marquardt, Urszula Grab, Dorota, Anna i Łucja Wagner.
Trudno dziś jednoznacznie określić datę ich przybycia do Ornety. Z dokumentu biskupa Kromera z 13 kwietnia 1584 roku, przyznającego konwentowi 15 korców żyta i 6 sągów drewna opałowego z posiadłości biskupa w Ornecie, wynika, że działały one już w tym mieście. Opinię tę potwierdza decyzja tegoż biskupa z 15 kwietnia 1585 roku o zwrocie ogrodu po beginkach, dzierżawionego przez proboszcza parafii. W myśl tego dokumentu, ogród miał być przekazany konwentowi, a ciążący na nim podatek w wysokości jednej marki na beneficjum św. Katarzyny, zamieniony na obowiązek troski o wystrój ołtarza tej świętej. Na korzyść powyższej opinii przemawia także pismo Kromera z 29 kwietnia 1585 roku, wystosowane do rady miejskiej w sprawie zwolnienia posiadłości klasztornych z podatku gruntowego, co zdaniem tegoż biskupa – należało do powinności pobożnej katolickiej władzy. Oficjalna erekcja konwentu orneckiego nastąpiła jednak dopiero w 1586 roku. Aczkolwiek nie zachowały się żadne źródła, świadczące o tym wydarzeniu, to jednak należy przypuszczać, iż dokonało się to prawdopodobnie jak w Braniewie – po odrestaurowaniu budynku klasztornego i zatwierdzeniu przez biskupa Kromera Reguły tegoż konwentu, co miało miejsce 12 marca 1586 roku na zamku w Lidzbarku Warmińskim.
Urzędowe zaś przekazanie siostrom św. Katarzyny w wieczyste posiadanie, odnowionego i poszerzonego własnym nakładem budynku klasztornego, ordynariusz diecezji urzeczywistnił pismem datowanym 1 maja 1587 roku. Treść tego dokumentu zawiera syntezę dotychczasowych nadań na rzecz konwentu, z zaznaczeniem ich motywacji oraz zwiększenie dotacji z dóbr biskupich o dalsze 15 korców żyta, 10 korców jęczmienia i 4 sagi drewna opałowego, uczynione za zgodą kapituły warmińskiej. Mocą tego aktu prawnego konwent ornecki wraz ze wszystkimi posiadłościami został wyjęty spod jurysdykcji świeckiej i w całości poddany władzy i jurysdykcji kościelnej. Pierwszą przełożoną konwentu w Ornecie została, licząca około 28 lat, siostra Łucja Wagner, która pełniła tę funkcję ponad 20 lat.
Sprawozdanie powizytacyjne z 22 lutego 1598 r. relacjonuje, że w tym czasie przebywało w klasztorze 7 sióstr i jedna nowicjuszka. Oczywisty wydaje się fakt, że nowa wspólnota ornecka przejęła zadania swoich poprzedniczek, podejmując opiekę nad chorymi, wyrób świec, tkactwo i inne prace, właściwe naturze niewieściej. Poszerzyła jednak zakres dotychczasowych oddziaływań tercjarek o nowe dziedziny pracy, zwłaszcza zaś o nauczanie i wychowywanie dziewcząt. Ta forma apostolskiej działalności sióstr katarzynek zdobyła szybko uznanie władz kościelnych i mieszkańców Ornety.
Praca sióstr nad dziewczętami pobudzała biskupów warmińskich do zwiększania dotacji na rzecz konwentu, by jak brzmiały niektóre zapisy – brak środków do życia nie hamował ich gorliwości i nie stanowił przeszkód w pobożnych naukach. Motyw ten inspirował biskupa Szymona Rudnickiego do zwiększenia deputatu swojego poprzednika Piotra Tylickiego o dalsze 3 korce pszenicy i 7 korców jęczmienia browarnego. Do tego dodał kopę serków, furę siana i dwie fury słomy. Odpowiedzialność za coroczną, rzetelną i punktualną realizację tych dostaw miał ponosić każdorazowy burgrabia ornecki. Przykład biskupów warmińskich, ich troska o sprawne funkcjonowanie konwentu i rozwój prowadzonych przez siostry dzieł apostolskich, udzielał się radzie miejskiej i wielu osobom prywatnym. Spośród świeckich, wspierających inicjatywy sióstr, na uwagę zasługuje niejaki Otto Jordan, który zapisem z 14 lutego 1587 roku, opiewającym na kwotę 200 grzywien, przyspieszył odrestaurowanie klasztoru. Zaś rada miejska zrezygnowała na rzecz konwentu z prawa własności do budynku (pierwotnie stajnia Wankego), który służył jej za magazyn warzywniczy. W 1587 roku ofiarowała go konwentowi wraz z ogrodem, leżącym na przedmieściu w pobliżu Bramy Młyńskiej, przy drodze wiodącej do Elbląga. Młoda latorośl Zgromadzenia, darzona życzliwością władz kościelnych i społeczności miejskiej, mogła swobodnie rozwijać swe pędy, czyniąc zadość pokładanym w niej nadziejom. Sprawne jej funkcjonowanie, a nade wszystko gorliwość członkiń w realizacji charyzmatycznego posłannictwa duchowej przewodniczki – Matki Reginy, stanowiły zachętę do tworzenia nowych wspólnot.
