Pod zaborem
Według spisu z 1772 roku, zwanego później fryderycjańskim, Orneta liczyła 1978 mieszkańców, w tym 298 mieszczan – posesjonatów. W mieście było 59 parcel, 123 półparcele, 9 bud, 13 bud kramarskich przy ratuszu, 95 bud na przedmieściu, 11 na terenie zamku. Głównym źródłem utrzymania mieszczan były handel i rzemiosło. Spis wykazał 36 sukienników, którzy sprzedawali swoje wyroby w Dobrym Mieście, Pieniężnie i Braniewie. Budynków było 310, w tym 210 mieszkalnych, jeden kościół i jeden klasztor oraz dwa szpitale. Do miasta należały 72 włóki, z czego do mieszczan 50, proboszcz miał sześć włók, szpital Św. Ducha – sześć i zamek siedem włók. Produkty roślinne uzyskiwane z tej ziemi nie wystarczały jednak na potrzeby miasta. Mieszczanie hodowali też 300 koni, 75 wołów, 219 krów, 130 świń i 191 owiec. Wszystkie parcele i półparcele miały przywilej warzenia piwa, jednak ze względu na wysokie ceny jęczmienia tylko niewielu mieszczan korzystało z tych uprawnień. Natomiast pędzenie wódki objęto całkowitym zakazem.
Ucisk fiskalny państwa pruskiego zaważył na rozwoju miasta. Oprócz tego nękały je liczne klęski żywiołowe. 14 sierpnia 1781 roku wybuchł wielki pożar. Od pioruna zapaliły się stodoły na przedmieściu przy Górnej Bramie. Spłonęło wówczas 60 stodół ze zbiorami.
Wojny napoleońskie doprowadziły miasto do ruiny. Przechodziło ono z rąk do rąk. Okupowali je Francuzi, Prusacy, Rosjanie. Nie ustawały kontrybucje i rekwizycje. Nieodłączni towarzysze wojny – głód i zarazy dziesiątkowały ludność. Jak wynika z księgi zgonów parafii orneckiej, w samym tylko 1807 roku zmarły w mieście 643 osoby, a więc ponad jedna czwarta parafian. W mieście było 78 opuszczonych domów, a ogólne straty poniesione w czasie tej wojny oszacowano na sumę 277 172 talary. Przemarsze wojsk w czasie kampanii 1812-1813 kosztowały miasto 38 578 talarów. Rok 1807 upamiętnił się również pożarem, na skutek którego spłonęło 36 stodół. W 1818 roku pożar zniszczył 15, a w 1828 roku 11 stodół. Największy na przedmieściach pożar zanotowano w 1838 roku, w drugi dzień Zielonych Świąt, spłonęło wówczas 60 stodół i 40 szop. Natomiast dla samego miasta groźny był pożar w 1846 roku, kiedy to spłonęło 18 domów przy rynku. Dwa lata później, w kwietniu 1848 roku, pożar zniszczył cztery domy na przedmieściu, a 12 lipca tegoż roku trzy domy, 40 stodół i 32 stajnie. Jeszcze poważniejszych zniszczeń dokonał pożar 6 sierpnia 1850 roku. Na przedmieściu przy drodze wiodącej do Drwęczna spłonęły 84 domy z zabudowaniami gospodarczymi, trzy osoby poniosły śmierć, a 289 rodzin (1072 osoby) pozostało bez dachu nad głową.
Od zaboru zaczął się też na Warmii upadek szkolnictwa spowodowany przede wszystkim brakiem nauczycieli. W Ornecie np. przez pewien czas nauczaniem zajmował się stary szewc Poschmann. Dopiero seminarium nauczycielskie w Braniewie zapewniło miastu prawdziwego nauczyciela. Z chwilą wprowadzenia obowiązku szkolnego w 1825 roku nauczaniem objęto prawie wszystkie dzieci. Wkrótce potem, w roku 1835, szkoła ornecka miała trzy klasy z 290 uczniami, których uczyło trzech nauczycieli. Również szkoła żeńska liczyła trzy klasy i trzy nauczycielki. Uczęszczało do niej 265 dziewcząt.
Ponieważ z czasem budynek starej szkoły przy kościele okazał się za mały, część klas przeniesiono do wyremontowanego skrzydła zamku. Mieściły się one tam przez blisko 30 lat, bo aż do 1889 roku. Wówczas zbudowano nowy budynek szkoły żeńskiej, w którym umieszczono również część klas szkoły męskiej. W 10 lat później, w maju 1899 roku, oddano do użytku nowy budynek szkoły męskiej.
Jeszcze w 1867 roku powstało w Ornecie gimnazjum. Wkrótce jednak zlikwidowano je, a reaktywowano dopiero w 1902 roku. Wtedy też powstało gimnazjum żeńskie. Dla obydwu szkół zbudowano nowy gmach oddany do użytku 20 października 1925 roku. Od 1890 roku aż do lat dwudziestych działała w Ornecie szkoła gospodarstwa domowego. Po zlikwidowaniu jej utworzono we wrześniu 1929 roku szkołę handlową, do której w roku szkolnym 1929/1930 uczęszczało 189 uczniów.
Kaplicę polską zlikwidowano za rządów biskupa Karola Hohenzollerna (1795-1803), który w 1798 roku przeniósł jej kapitał i dochody, do kościoła parafialnego na cele jego ozdoby i wystroju. Mury miejskie rozebrano w XIX wieku, część z nich wykorzystując jako oparcie dla domów, natomiast szpitale Św. Jerzego i Św. Ducha w 1880 roku, a w ich miejsce zbudowano nowy szpital miejski. Mniej więcej w tym samym czasie (1872-1875) powstał szpital pod wezwaniem św. Elżbiety, którym opiekowały się siostry katarzynki. Rozbudowano go i unowocześniono w 1899 roku. W 1901 roku utworzono w Ornecie zakład dla epileptyków i umysłowo chorych.
Po zaborze Warmii osiedli w Ornecie pierwsi ewangelicy. Już z 1799 roku pochodzi informacja, że pastor z Boguchwał odprawiał sześć razy w roku nabożeństwa w sali ratuszowej. W następnych latach funkcje te pełnili wymiennie pastorzy z Miłakowa i Pieniężna. Dopiero w 1826 roku przybył na stałe do Ornety jako rektor i katecheta, kandydat teologii Lausmann. W tym też roku można datować powstanie gminy ewangelickiej w mieście. Dwa lata później, na wiosnę 1828 roku, przystąpiono do budowy szkoły i plebanii, a 3 sierpnia 1829 roku położono kamień węgielny pod budowę kościoła ewangelickiego. W 1830 roku gmina ewangelicka otrzymała własnego duszpasterza.
W XIX i początku XX wieku miasto rozwijało się powoli lecz stale. Pełniło rolę ośrodka zaopatrującego okoliczne wsie, samo też w dużej mierze żyło z rolnictwa. Jeszcze w 1929 roku mieszkańcy posiadali 512 sztuk bydła, 1084 sztuki trzody chlewnej i 275 koni. Funkcje rzemiosła zostały z czasem ograniczone na skutek rozwoju przemysłu, jednak aż do końca XIX wieku miasto było uznanym ośrodkiem sukiennictwa i kapelusznictwa. Ostatni mistrz sukiennik, Adolf Hintz, zmarł w 1927 roku w wieku 89 lat. Do końca XIX wieku działała w Ornecie (założona w wieku XVI) ceniona firma organmistrzowska Wulffa.
W 1868 roku Ornetę włączono do sieci telegraficznej, a na początku XX wieku do sieci telefonicznej. W roku 1884 miasto otrzymało połączenie kolejowe z Olsztynem, rok później z Pieniężnem, w 1894 roku z Morągiem, a w 1905 roku z Lidzbarkiem Warmińskim. Światło elektryczne zapłonęło w Ornecie w roku 1901, a w 1911 roku otrzymało miasto wodociągi i kanalizację.
Z pierwszej wojny światowej Orneta wyszła bez zniszczeń. Wprawdzie Rosjanie ostrzelali miasto, nie wyrządzili jednak żadnych szkód.
W 1930 roku było w Ornecie 15 rzeźników, 15 mistrzów piekarskich, 34 członków cechu szewców i garbarzy, 13 kołodziejów, ośmiu mistrzów garncarskich.
Według spisu powszechnego z 17 maja 1939 roku gmina Orneta liczyła 7817 stałych mieszkańców (3621 mężczyzn); 534 osoby utrzymywały się z pracy w rolnictwie i leśnictwie, 3362 z pracy w przemyśle i rzemiośle 1368 z pracy w handlu i komunikacji. W gminie było wówczas 121 gospodarstw rolnych i leśnych, w tym cztery o powierzchni powyżej 100 ha.
Historia miasta spisana na podstawie książki „BRANIEWO – Z dziejów miasta i powiatu”, Wyd. „Pojezierze”, Olsztyn 1973 r.